PELGRIM ZONDER GOD

Wanneer ik op instagram foto’s zie van de Camino (de tocht naar Santiago de Compostella) dan zie ik soms wandelaars wandelen in een file. Velen hebben de tocht ontdekt. Pelgrim na pelgrim loopt de route naar deze stad in het noordwesten van Spanje. Langs de route springen overnachtingsmogelijkheden uit de grond. De meeste wandelaars beginnen niet thuis (of in de plaatselijke kerk) maar in het plaatsje Saint Jean-Pied-de-Port, in het zuiden van Frankrijk aan de voet van de Pyreneeën. Van pelgrimstocht lijkt de route wel een pretparkroute te zijn geworden.  

Voordat de huidige stroom aan wandelaars op gang kwam nam de socioloog en journalist Herman Vuijsje het plan op om deze route te gaan volgen. Hij besloot om niet thuis te beginnen of in dat plaatsje met de lange naam. Hij wilde starten aan het einde, in Santiago en dan naar huis in Amsterdam lopen. Het liefst was hij geblinddoekt neergezet in de kathedraal om om daar zijn blinddoek af te doen en de weg te lopen van het het traditionale Rooms-Katholieke noordwest Spanje naar het losbandige Amsterdam.  Wandelen van het één naar het ander. Wandelen tegen de ‘stroom’ in. Tijdens zijn tocht maakte hij aantekeningen, praatte met mensen, zag de geschiedenis aan zich voorbijgaan, liep weken samen met zijn dochter Hagar en uiteindelijk kwam het boek uit in 1990. 

In zijn boek schrijft de niet-religieuze jood Vuijsje over de cultuur die hij ontmoet, over religie (met vragen over hemel en hel, over menselijke schuld, over menselijke en goddelijke betrokkenheid), over ontmoetingen met pelgrims, met geestelijken, met mensen die hem onderdak verlenen, over het wandelen als een proces dat inslijt en een gewoonte wordt. Lichtvoetig, maar niet lichtvaardig.  

Een paar opmerkingen bij dit mooi geschreven boek van een wandelaar, een pelgrim zonder god/God.

Vuijsje heeft meer met 4 mei dan met de kerkelijke feestdagen die zo ingesleten zijn in West Europa waar hij doorheen wandelt. Gezien zijn joodse achtergrond en de gruwelen van het nazisme die zijn familie hebben getroffen is dit goed te volgen. Hij vraagt zich dan af: Kunnen mensen bij mij onderduiken? Dergelijke vragen kwamen bij hem met de kerstdagen niet op. Ik dacht: zou Jezus Christus kunnen onderduiken bij Herman? (p. 153)

Wie dankt Herman voor de ontmoetingen in zijn leven, voor de zin(geving) in zijn leven? (p.174) Heeft tegenwoordig ‘trots’ de plaats ingenomen van ‘dankbaarheid’? 

Vuijsje begeeft zich door gebied dat getekend en gekenmerkt is door de Rooms Katholieke Kerk. Een groot deel van West Europa is echter gekenmerkt door Jean Cauvin (Johannes Calvijn). Vuijsje wandelt door het stadje Noyon, daar werd Calvijn (de humanist en jurist) geboren. De pelgrim wijdt er één regel aan, zonder zelfs maar iets te noemen van de man of zijn invloed. (p. 194).

Voor de pelgrim in de Middeleeuwen was de Rooms Katholieke Kerk overal aanwezig, niet maar een statische aanwezigheid van kerken en kloosters en abdijen en kapellen en scholen  en torens, maar een levende aanwezigheid. Door welk geestelijk landschap loopt de huidige pelgrim annex wandelaar?

Hoe noordelijker Vuijsje komt en dus dichterbij zijn Amsterdam, des te zoeter, te slapper, te lieflijker de boodschap van de kerk die hij ontmoet wordt. Een krachtige kerkelijke wereld in het noordwesten van Spanje en een vervaagde boodschap in het noorden van zijn tocht.  Om tegenwicht te ontvangen reist hij naar Tholen, waar hij ter kerke gaat in de plaatselijke Hervormde gemeente (van Gereformeerde Bond-snit). (p. 215 e.v.)

Op pagina 219 citeert de wandelaar de kerkvader Aurelius Augustinus. Hij doet dit om de doorgaande secularisatie zowel buiten als binnen de kerk aan te duiden. Augustinus schreef: Ama et fac quod vis (heb lief en doe verder wat je wilt). Augustinus was echter geen pelgrim zonder God. Voor deze kerkvader was de liefde onlosmakelijk verbonden aan God: God liefhebben en dan verder doen wat je wilt.

Aan het slot van het boek staat op twee pagina’s de kaart en route van de omgekeerde pelgrimstocht. Tegen de stroom in. Voor de meute uit.

Herman Vuijsje – PELGRIM ZONDER GOD – 1990