Friesland is: weidse vlakten, meren, zeilschepen, koeien met hun poten in raaigras, elf steden, dertig grietenijen, een eigen taal, waddeneilanden, waddenzee en heel soms een lange schaatstocht.
En dan is daar de zuidoosthoek van de provincie en het lijkt of wij in een andere wereld zijn terecht gekomen. Bossen, coulissenlandschap, turfstekers, ontginningen. Ik proefde er iets van toen ik over het Groot-Frieslandpad liep. Na de vlakten en de uitzichten ineens de beslotenheid van het oosten.
Fokko Bosker en Janneke Donkerlo nemen ons mee in dat andere Friesland (of Fryslân?). Als uitgangspunt nemen zij de Turfroute, een vaarroute die allerlei turfvaarten met elkaar verbindt. Nu is dit een wandelgids en een fietsgids en geen vaargids (afgezien van een enkel pontje, al dan niet electrisch voortgedreven). Echter, in deze gids zijn we nooit ver weg van de turfvaarten en de geschiedenis van het turf, de turfstekers, de kruiwagens, de ontginningen, de rijke mensen die hier het goud zagen schitteren en met hun investeringen hun slag sloegen. Maar ook zien wij de plekken waar de Friese adel hun grote landhuizen lieten bouwen (bijvoorbeeld in Oranjewoud en Beetsterzwaag).
In 20 routes gaan wij op ontdekkingstocht met de fiets en te voet. Soms zijn in een bepaalde streek twee fietsroutes of twee wandelroutes of een combinaties van fietsen en wandelen. Vaak wordt gebruik, gemaakt van knooppunten (voor de fiets en de wandelschoen), maar let op (!), niet altijd. Tussen de routeaanwijzingen wordt nog extra informatie vermeld. Voor een wandelroute lijkt mij dat niet zo’n probleem, maar voor een fietsroute lijkt mij dat iets lastiger. We worden geacht niet te bellen op de fiets, maar lezen …?
Bij elk van de 15 streken die worden aangedaan, van Drachten tot Wolvega en van Akkrum to Appelscha, komen de verhalen los. Van Arbeidskampen uit de Tweede Wereldoorlog tot de Labadisten (aanhangers van Jean de Labadie). Van turfstekers tot melkcoöperaties. Van de invloed van kloosters tot Domela Nieuwenhuis. Van één Michelin ster naar de grote armoede in plaggenhutten. Van café Ulesprong tot de miljonair Folkert Kuipers (oftewel Frank Harmon Cooper, op het Groot-Frieslandpad kom je ook langs zijn mausoleum). Van het Fries tot het Stellingwerfs (daar had ik wel wat meer over willen lezen). Van een klokkenstoel naar een oude kerk in een bijna verlaten dorp. Van Louis le Roy tot pastoor Van Ulden. Voor mij is dat allemaal smullen!
De routegids is uitermate geschikt wanneer u, geachte lezer, wandelaar en fietser, op vakantie gaat in dit gebied (Wandellief mompelde hier iets over). De wandelingen gaan van ongeveer 5 – 16 kilometer, de fietstochten gaan van 13 tot 63 kilometer. Als klapstuk is er aan het einde van de gids een Turfroute voor Fietsers, een fietsroute van ongeveer 225 kilometer, maar deze route kun je uiteraard ook wandelen.
In het boek is een mooie overdaad aan foto’s (oud en nieuwe), heldere teksten, mooie vormgeving. Een lust voor het oog.
Voor mij persoonlijk waren er familiesporen te zien in beeld en tekst. Ik zie een foto van het kerkhof (er stond hier ooit een kerk) van Brongerga (Brongergea), in beeld is de grafkelder van de familie Van Limburg Stirum. Op deze begraafplaats ligt mijn oma begraven. Lauswolt bij Beetsterzwaag, waar haar man jachtopziener was geweest wordt genoemd. In het arkje van de schrijver Rink van der Velde (1932-2001) dat in een petgat in de buurt van Drachten ligt is een writers residence. Misschien heeft Rink hier zijn In fin mear as in bears (1995) geschreven, een historische roman over mijn voorvader Salomon Levy.
Deze mooie routegids is tot stand gekomen in samenwerking met Het Andere Friesland.
Fokko Bosker / Janneke Donkerlo
Wandelen en fietsen vanaf de Turfroute in zuidoost-Friesland
uitgeverij Noordboek maart 2024
288 pagina’s
ISBN 9789464711707
Dit boek ontving ik van de uitgeverij voor een recensie op mijn wandelwebsite.
Willems Wonderlijke Wandelingen 