Na het lezen van dit boek wandelde ik naar het centrum van de stad over smalle en brede trottoirs. Een lantaarpaal op het trottoir. Een auto half geparkeerd op het trottoir. Een bouwcontainer … . De publieke ruimte van het trottoir is een geliefde plek, niet alleen voor wandelaars. Deze bezetting van de publieke ruimte viel mij extra op door het lezen van ‘De dans van de stad’ van Floor Milikowski, waarin zij de beweging en de verandering van het straatleven in een vitale stad beschrijft. Het is een gecompliceerde dans. Het beeld van de dans (de dans van een gemeenschap) ontleent zij aan Jane Jacobs die over deze dans schreef in haar “The Death and Life of Great American Cities”.
De bijdrage van de stadssocioloog Milikowski is één van de acht bijdragen in deze bundel. Hoewel de bijdragen (gemiddeld minder dan 20 pagina’s per bijdrage) zijn geschreven door wetenschappers en anderen is het een goed leesbare bundel geworden. Zonder voetnoten, behalve bij de laatste bijdrage van de filosoof Haroon Sheikh, die van wandelen eerst teruggaat naar beweging en in het kort een schets geeft van de eeuwenlange kijk op de waarheid als onbeweeglijk. Hij noemt Aristotles met zijn ‘eerste onbewogen beweger’. Hij vindt die onbeweeglijkheid sterk terug in de christelijke cultuur, maar gaat daar niet op in. In de moderniteit draait het juist om het beweeglijke, ook van de waarheid. Door te wandelen raken wij in onmiddelijk contact met de werkelijkheid zonder technische mediatie. Hij geeft als voorbeeld de stappenteller, die tussen hem en zijn omgeving komt te staan (maar denk ook even aan een route, gpx-bestand, camera). Het gaat bij het wandelen niet maar om de vertraging (zie de titel van deze bundel), maar ook om een andere beweging. “Die schok van directe ervaring maakt de wandeling zo betekenisvol en waardevol.”
De psychoanalyticus Paul Verhaeghe gaat in op de geschiedenis van het wandelen en de (romantische) kijk daarop. Ten diepste zit het wandelen in ons (naast de invloed van de romantiek en de druk van ‘Gij zult gezond zijn.”). ‘Wandelen is thuiskomen in jezelf. ‘De schrijver Daan Heerma van Voss neemt ons mee naar het drukke wandelgebied Lake District (Engeland ) en het rustige gebied ten zuiden van Edinburgh (Schotland) en deelt met ons de overweldigende woestheid van de natuur. De filosoof Thijs Lijster start bij communist Henk Sneevliet om met ons te filosoferen over het politieke element in onze stadse wandelingen. Met de Nigeriaans/Amerikaanse schrijver Teju Cole flaneert hij door de stad waar de loopstromen al bedacht zijn. Hij laat het verschil zien tussen Ville (bebouwde omgeving) en Cité (bewoonde omgeving). Marja Pruis is schrijfster en neemt ons mee op een wandeling. Impulsief gaat een vrouw bij aankomst op haar vakantieadres op pad om een kapel te bezichtigen, die speciaal voor haar wordt geopend na sluitingstijd. In die kapel ziet zij fresco’s over het leven van Jezus. De sleutelbewaarster van de kapel vraagt: Ziet u het? Ziet u het werkelijk? Een andere schrijver, Chris Keulemans, vraagt zich af waar hij thuis is? Ben ik thuis waar ik wandel? Ben ik thuis waar ik de mensen ken? En ik vraag mij af: kun je ergens thuis zijn wanneer je een passant bent, die de jaargetijden niet heeft meegemaakt op die plek? Nog een filosoof, ditmaal Alicja Gescinka, vraagt zich wat de relatie is tussen wandelen en denken. Sommige denkers mochten graag een ommetje maken (denk aan Immanuel Kant), terwijl een man als Blaise Pascal voor zijn Pensées genoeg had aan een stoel om stil op te zitten. Zo dacht hij werk te kunnen maken van een betere wereld.
In samenwerking met het Brainwash Festival (voorwoord door Brainwash Festival directeur Marije Ligthart) heeft Nijgh & Van Ditmaer een mooie bundel uitgegeven. Een bundel die niet alleen gaat over wandelen, maar ook over de context van wandelen.
Is onze publieke ruimte ingericht op de voetganger/wandelaar?
Is de auto nog steeds de bepalende macht in onze Ville en Cité?
Gaat het zandpad ten onder aan de verharding?
Blijft het trottoir een randverschijnsel?
Marije Ligthart (samensteller)
de grote vertraging.
de herontdekking van het wandelen
uitgeverij nijgh & van ditmar
in samenwerking met brainwash – 2021
ISBN 9789038810218
160 pagina’s
Dit boek heb ik ontvangen van de uitgever voor een recensie op mijn wandelwebsite.
Willems Wonderlijke Wandelingen 