Vrouwen van Utrecht

Daar staan wij dan.
Wandellief en ik.
Achter de Dom, tegenover huisnummer 6-8.
Vandaag lopen wij de wandeling “Vrouwen van Utrecht”, naar de gelijknamige gids van Judith Schuil.
Deze wandeling gaan zonder een vrouw is lastig.
Zij heeft echter nooit in de stad Utrecht gewoond, wel in de provincie Utrecht.

Waarom staan wij Achter de Dom, met onze rug naar de Dom, terwijl wij kijken naar de nummer 6 en 8? Hier woonde in de 17de eeuw Anna Maria van Schuurman (1607-1678). Zij was een zeer geleerde jongedame die officieus studeeerde aan de Universiteit Utrecht. Zij studeerde theologie (toen nog de koningin der wetenschappen) bij professor Gijsbert Voet en ook filosofie, was begaafd in vele levende talen, verder was zij zeer kunstzinnig. Zij had persoonlijk contact met vooraanstaande lieden als Jacob Cats en René Descartes (‘Ik ken hem, dus ik besta.‘). Wanneer wij op gepaste wijze afscheid nemen van haar gaan wij door de straat die naar professor Voet is genoemd. Even terzijde, decennialang is er in Utrecht een studentenvereniging ‘Voetius’ geweest, bestemd voor studenten theologie. Wij gaan op weg naar een andere geleerde dame. Haar naam is Belle van Zuylen (1740-1805), haar familie van Tuyll van Serooskerken had niet alleen een kasteel in de buurt van Utrecht, maar ook een winterverblijf in de stad. Zo’n klein winterverblijf scheelde veel in de stookkosten. Aan de Kromme Nieuwegracht is nog steeds het huis (in lege staat) te bewonderen. Naast de deur staat een tekst van Belle “Ik vraag niet om vrijheid van denken. Die heb ik.” Wij kunnen de tekst slechts op afstand bewonderen, want een ketting belet ons dichterbij te komen.
Wij maken nu een kleine omleiding om langs een drietal beelden te komen. Drie vrouwen die zijn verbeeld. De eerste is Anne Frank. Dit beeld voor de ingang van de Janskerk is het eerste beeld van Anne Frank in gans ons land. Schoolkinderen in Utrecht hadden aangegeven dat zij graag een beeld van Anne wilden hebben. Pieter d’Hont maakte het beeld dat in 1960 werd onthuld. Nu wij er langs komen liggen er bloemen bij het beeld, naast het beeld is de bloemenmarkt gaande. Een passend eerbetoon en een herinnering aan afschuwelijke tijden. Het volgende meisje is net als Anne Frank wereldberoemd. Zij is nijntje. Op een klein pleintje langs de Oude Gracht staat een beeld van nijntje, gemaakt door Marc Bruna. Zij staat er stil bij, even uit de drukte. Wanneer je even niet oplet ga je er aan voorbij. De derde vrouw staat niet ver van nijntje. Het is een beeld van Trijn van Leemput, die het startsein gaf voor de afbraak van kasteel Vredenburg (1577). Op het beeld staat zij met een pikhouweel. Alsof zij nog steeds wil zeggen: ‘Blijf uit mijn buurt!’

Wij gaan langs de Oude Gracht en raken aan de praat met een non, die zoekende is naar spullen voor een vluchteling. Vervolgens langs de Winkel van Sinkel, waar de vier Kariatiden het gebouw nog steeds ondersteunen. Deze vier in Engeland geproduceerde dames staan er al sinds het begin van de 19e eeuw. En dan zien wij haar. Zij zit op een paard, een vrolijk meisje. Ook voor dit beeld tekende Pieter d’Hont. Zijn buurmeisje stond model. Buurmeisje en paard verbeelden een stel op de draaimolen tijdens de kermis. Verborgen achter bloemenkramen ontwaar ik aan de muur van het oude stadhuis een gedenksteen. Een bloemenvrouw vraagt mij wat ik doe achter de kraam. Zíj huurt deze plek! Ik wil graag een foto van de gedenksteen van honderd jaar algemeen kiesrecht (1919-2019). Twee jaar na de mannen kregen vrouwen in 1919 algemeen kiesrecht. Dat verdient een bloemetje. Zouden er na het opruimen van de bloemenkramen enkele bloemen bij deze gedenksteen worden gelegd? Wij wachte het niet af en gaan naar de Vismarkt. Hier staat geen viskraam, maar een terras, tot aan de voet van het standbeeld van een Marktvrouwtje met kippen onder haar forse armen. Hoewel deze kippen levenloos en geluidloos zijn komen wij toch door het Hanengeschrei en dan de Choorstraat op waar wij een soort grafsteen vinden ter hoogte van nummer 25. Een ereplaat voor zuster Bertken die zich ooit heeft laten inmetselen en zo kluizenares werd. Waarschijnlijk was een kluis ongeveer 15 m2 klein, met wellicht een kleine buitenruimte.
Vele jaren, decennia, eeuwen was het voor een vrouw alleen niet gemakkelijk om aan de kost te komen. Eén van de mogelijkheden was een dienstje bij mensen die het iets beter hadden dan jij. Een andere mogelijkheid was om winkeljuffrouw te worden in dienst van anderen. Arnoldina Tameling (1791-1874) was zo’n winkeljuffrouw aan de Lijnmarkt, waar zij werkte in een fourniturenwinkel, die eigendom was van de gezusters Bätz. Zevenendertig jaar lang deed zij dit werk. De Tweede Wereldoorlog heeft haar sporen achter gelaten in Utrecht. In 1943 schoot rechtenstudente Truus van Lier (1921-1943) de Hoofdcommissaris van Politie Kerlen dood. Zij werd enkele weken later opgepakt en kwam om in concentratiekamp Sachsenhausen. In de juiste tijd van het jaar kun je de naam Truus zien aan de oever van de Catharijnesingel, wanneer je de Geertekerk in de rug hebt. Nu zien wij niets, dan een herinnering.
Wij komen terug bij de Oude Gracht waar wij langs één van de Utrechtse woonhuizen van de schrijfster Ina Boudier-Bakker komen. Vlakbij woonden aan de Oude Gracht andere kunstenaars, zoals de dichter Martinus Nijhoff. Het wordt tijd voor een kleine pauze op onze langzame tocht langs Utrechtse vrouwen. Aan de Twijnstraat gaan wij naar binnen bij STAEL. Aan de achterzijde va het etablissement is een tafeltje met twee stoelen, inclusief zicht op de gracht. Een mooie plek om na te genieten en vooruit te blikken. Op naar de Agnietenstraat, waar het museum van nijntje is gesloten wegens verbouwing. Aan de Agnietenstraat en het Servaasbolwerk komen wij langs de erfenissen van drie rijke vrouwen die iets hebben nagelaten voor anderen en voor de stad. Dan is het tijd om de Maliebaan heen en terug te lopen. Heen langs kunstwerken (al dan niet ‘zonder titel’) van vrouwen, terug langs statige kantoorpanden. Zouden er nog mensen wonen in deze statige panden aan de statige Maliebaan?

Van statige panden naar het harde dagelijkse leven van de huisvrouw. Wij passeren de voormalige huishoudschool, waar nu appartementen in zijn, inclusief droogbalkon, komt ook goed uit in deze tijden van energiezuinigheid. De kunstenares Dirkje Kuik was nadrukkelijk aanwezig in het Museumkwartier en zij leefde (eerder hij) van 1929 tot 2008. Een andere vrouw die in deze buurt woonde was de beroemde zangpedagoge Catharina van Rennes (1858-1940). ‘Onder moeders paraplu’ is van haar hand en nog veel meer liedjes uit ons collectieve geheugen. Op het terrein van het Museum Catharijneconvent is veel te ontdekken over de heilige Catharina van Alexandrië. die rond het jaar 400 leefde. Zij wordt later de patrones van filosofen (en nog enkele andere beroepsuitoefenaars).
Voordat wij de laatste vrouwen op ons programma langs gaan, nemen wij een korte pauze op het terras van De Postillon (net langs de rand van de Oude Gracht, bij de Gaardbrug). Na onze korte drinkpauze gaan we langs het Wed, waar ooit een groot bordeel was, geleid door Grada Wensing, oftewel Gerritje Tinterton. Nu zien wij aan de muur reclame voor badmode en lingerie. Van Wed komen wij op het Domplein, waar we de Senaatszaal zouden kunnen vinden. Jaren geleden zijn wij hier geweest voor promotieplechtigheden. Toen hebben wij misschien goed opgelet en hebben wij de portretten van drie vrouwelijke geleerden gezien. Wat wij nu wel zien op het Domplein is het Verzetsmonument, een beeld gemaakt door Corinne Franzén-Heslenfeld (1949). Helaas horen wij niet de klanken van de beiaardierster Malgosia Fiebig. Misschien zijn wij te ver weg geweest toe zij speelde.
Onze mooie wandeling zit er op. Wij gaan nu lopen volgens een zelfgekozen wandeling om uiteindelijk bij het Centraal Station uit te komen.

Utrecht – Vrouwen van Utrecht – 8.5 kilometer