In mijn vroege jaren stond er een boom langs de Kievitsweg, een klimboom, zoals er toen zoveel klimbomen waren. Daar klom ik vaak in, zo hoog mogelijk. Op een tak bleef ik zitten en keek om mij heen, ik hoorde de buren van de boom in de tuin met elkaar praten. Onder mij liepen mensen en reden fietsers. Het leven ging door en ik zat hoog en (meestal) droog. Vaak ging ik naar die plek, maar na onze verhuizing ben ik nooit meer terug geweest op die plek.
Ik dacht aan deze plek in de boom bij het lezen van dit essay over de geschiedenis van een Plek (met hoofdletter). De Plek waar je steeds weer terugkomt, een Plek waardoor je ook wordt gevormd. Het is niet gemakkelijk om vast te leggen wat die Plek precies is. De Plek onttrekt zich aan de aangeharktheid van het bestaan, of dat nu de tuin is of het boerenerf. Een Plek waar de seizoenen nadrukkelijk aanwezig zijn. Marcel Ool, kunsthistoricus en werkzaam bij Staatsbosheer, neemt in dit essay een duik in de cultuurgeschiedenis van het westen om iets van de menselijke verhouding tot de natuur en de Plek vast te leggen.
Wanneer we kijken naar die verhouding in historisch perspectief in de westerse samenleving dan ontkom je er niet aan om ook te rade te gaan bij de visies in de christelijke traditie zoals die een vormende invloed hebben gehad in de westerse cultuur. Van Ool grijpt hiervoor terug op een artikel van de Amerikaanse historicus Lynn White. In 1967 publiceerde hij in Science The Historical Roots of Our Ecological Crisis , waarin hij betoogde dat de christelijke traditie de voedingsbodem is van de ecologische crisis. Volgens White kon de mens vrijelijk beschikken over de natuur. Van Ool vervolgt met beschouwingen van de Franse socioloog en filosoof Bruno Latour, die de sleutelgedachten van White oppakt.
Er zijn echter ook andere en tegengestelde stemmen te horen, waar Van Ool niet op ingaat. Bijvoorbeeld de opinie van de Amerikaanse theoloog en filosoof Francis A. Schaeffer in zijn publicatie Pollution and the Death of Man. The Christian View of Ecology (1970). In deze publicatie (ook in het Nederlands verschenen), die ook het artikel van White bevat, gaat hij, uitgebreider dan White, in op de relatie tussen mens en natuur. De mens en de boterbloem zijn medeschepselen, schrijft hij aan het einde van zijn bijdrage aan het boek. Verder zijn er in de loop der jaren meerdere boeken in het Nederlandse taalgebied verschenen over ecotheologie. In 2019 werd gekozen tot theologisch boek van het jaar Goene Theologie van Trees van Montfoort. Waarom Van Ool teruggrijpt op een tijdschriftartikel van een Amerikaans historicus is mij niet duidelijk.
In zijn essay laat Van Ool veel mensen uit de westerse cultuur voorbij komen, zoals Goethe, Susan Fenimore Cooper (die een aanzet gaf tot een ecologisch bewustzijn), Thoreau, Ralph Waldo Emerson, John Muir, maar ook Nederlanders als Jan Floris Martinet, predikant in Zutphen, die de Katechismus der Natuur publiceerde, Frederik van Eerde, Jac. P. Thijsse (met Texel als zijn Plek) en Eli Heimans. Of het allemaal nodig was voor die ene Plek is voor mij een vraag, want Van Ool bestrijkt een breder terrein dan wat hij omschrijft als de Plek’. Ook het Duitse Blut und Boden komt aan de orde, met bronnen hiervoor bij de ondergansschrijver Oswald Spengler.
Op meerdere plekken in dit essay komt aan de orde de wederzijdse relatie tussen enerzijds de natuur/de Plek en anderzijds de mens. Is er sprake van ontmoeting, van wederkerigheid of is het de natuur die de mens een dienst moet bewijzen? Hierbij moest ik denken aan de Engelse wandelaar en schrijver Edward Thomas (ja, ik heb recent het boek De Oude Wegen van Robert MacFarlane gelezen!), die nadrukkelijk aandacht vraagt voor de wisselwerking tussen mens en natuur, mens en landschap, mens en oude paden.
Marcel van Ool heeft een vol essay geschreven. Enige kennis van de westerse cultuurgeschiedenis is wel gewenst om het pad niet kwijt te raken in de natuur en de relatie met de mens.
Marcel van Ool
Het innige landschap.
Een kleine geschiedenis van de Plek
KNNV Uitgeverij 2021
ISBN 97890501184
Dit boek heb ik ontvangen van KNNV Uitgeverij voor een recensie op mijn wandelwebsite.
Willems Wonderlijke Wandelingen 