HET HELDENPAD

Terwijl mensen uit Nederland naar Italië gaan voor vakantie lees ik thuis dit boek dat mij naar Italië brengt.
Het Italië van de 19e eeuw.
Het Italië van de 21st eeuw.
Het eerste Italië is het Italië van Risorgimento, de beweging die van Italië een éénheid wilde maken. Eén van de dragende krachten van deze beweging was Giuseppe Garibaldi. Anderen waren de revolutionaire republikein Giuseppe Mazzini, Camillo Cavour (premier van Piëmont), Vittorio II (koning van Piëmont).
Het tweede Italië is dat van de Engelse schrijver Tim Parks, die al meer dan 40 jaar in Italië woont, en zijn metgezel Eleonora Gallitelli. Samen treden zij in de voetsporen van Garibaldi.

De naam Garibaldi was mij bekend. Dat hij iets te maken had met de Italiaanse éénheid van de 19e eeuw ook. Daar houdt echter alles op. Zo wordt dit boek voor mij een ontdekkingstocht naar Garibaldi. Parks is mijn gids op deze zinderend tocht in het warme Italie van juli en augustus 2009. Het begin van de voettocht ligt in Rome en het jaar is 1849. In één zin laat ik beide verhalen samenkomen, zoals Parks dat ook regelmatig doet. Zowel Garibaldi als Park vertrekken uit Rome vanaf de Piazza San Giovanni (Laterano, Rome). Voor Garibaldi is het een ‘Aftocht uit Rome’. Het experiment van de republiek Rome (inclusief de Pauselijke Staat) is mislukt. De republiek was in februari van hetzelfde jaar uitgeroepen. Buitenlandse machten (Frankrijk, Oostenrijk, Spanje), maar ook Napels wilden er snel een einde aan maken. De stad Rome werd met man en macht verdedigd. Eén van de leidende personen was Garibaldi, die al een lange enerverende geschiedenis achter de rug had. Deze in 1807 geboren zeeman had een grote liefde voor vrijheid, niet alleen voor hemzelf maar ook voor anderen. Waar hij ook kwam (Uruguay, Brazilië, daar in ballingschap) streed hij voor vrijheid, ook toen hij terugkeerde in het tot op het bot verdeelde Land van de Laars. Toen hij in Rome aankwam had hij een Italiaans Legioen gevormd met 1200 getrainde mannen. Zonder steun van een politieke of militaire macht. Rome is echter niet te houden en in de nacht van 2 juli 1849 verlaat hij met zijn vele aanhangers (Garibaldini) de eeuwige stad.
Tim Parks heeft aan de hand van boeken en documenten gepoogd de route van Garibaldi en de zijnen te reconstureren. Niet alles is duidelijke en Italië is in de tussentijd verandered. Wat eerst een voetpad was is nu een autostrada. Wat eerst een leeg gebied was is nu een buitenwijk. Wat eerst een levendig dorp was is nu een verlaten verzameling gebouwen. Een naaste medewerker van Garibaldi die later een boek publiceerde was Gustav Von Hoffstetter die een Beierse beroepsmilitair was en gediend had in het Zwitserse leger. Een andere medstrijder met een lust tot publiceren was Ruggeri. Verder trok jaren later Belluzzi op zijn ezel langs de route en sprak mensen over die episode en ook hij publiceerde. Geen kant-en-klaar gpx-bestand met een ingepakte route, maar een puzzel met ontbrekende stukjes en suggesties en verdwenen plekken en plekken die niet op een kaart staan, maar wel in de herinnering van mensen uit de buurt.
Het kost moeite om Rome uit te komen. De stad heeft niet een keurig netwerk van wandelpaden onder het motto ‘wandelen buiten de binnenstad’. Het is zoeken naar veilige trajecten, met de denderende vrachtwagens over de drukke wegen. Tim en Eleonora willen graag per dag dezelfde afstand afleggen als Garibaldi (die vergezeld was van zijn zwangere vrouw Anita, die een belangrijke rol speelde gedurende de tocht). Een gedeelte gaat over het huidige traject van de Via Francigena, waar zo pelgrims op weg naar Rome en de lange stoet van Garibaldi die de stad wilde bevrijden van de macht van de paus elkaar virtueel ontmoeten. Volgens Parks vormen deze beide gezindheden de kern van de Italiaanse identiteit.
Zo gaat dit boek verder in een prachtige aaneenschakeling van verleden en heden. Op hun weg ontmoeten Tim en Eleonora in een dorp een arts wier betovergrootvader tien jaar met Garibaldi was opgetrokken. De tocht gaat door leeglopende dorpjes en opgepimpte dorpjes in de hoop toeristen te trekken. Met name in Toscane is gepoogd om de armoede weg te kopen, met als gevolg dat dit het duurste gedeelte van hun tocht is. Onderweg krijgt Garibaldi regelmatig te maken met mensen die afscheid nemen. Mensen zijn vrijwillig gekomen en gaan ook vrijwillig weg. Een klap is wel het vertrek van de Poolse militair Müller, die 70 ruiters meeneemt. Continue moet Garibaldi alert zijn op de dreiging van de militaire machten die naar hem op zoek zijn. Het zijn met name de duizenden militairen van het Oostenrijkse Keizerrijk die hun best doen. Vaak laat Garibaldi verschillende groepjes militairen verschillende kanten op rijden om dwaalsporen te creeëren. Meestal met goed succes. Volgens het wandelduo zet de stoet van mensen de dorpsbewoners aan tot nadenken over vrijheid en de mogelijkheid van één natie. Een prachtig moment is wanneer Gaibaldi en zijn paar duizend volgelingen er in slagen om op het nippertje te ontkomen aan een overweldigende meerderheid. Garibaldi maakte gebruik van een pad dat 9 jaar eerder was geopend. Het pad stond niet op de gedetailleerde kaarten van het Oostenrijkse leger (met veldmaarschalk Radetzky als hoogst verantwoordelijke militair). En weer ontsnapt Garibaldi als een vroege Houdini. Radetzky kon op zijn kazernekantoor in stilte luisteren naar zijn mars, als troostprijs.

Ik zou nog even door kunnen gaan met het noemen van bijzondere momenten in de reis van 1849 en de reis van 2019. Over de onderhandelingen in de vrijstaat van San Marino, over de vlucht overzee vanuit Cesenatico, de landing in de buurt van het huidige Porto Garibaldi, over Ravenna en vele andere momenten. En wie er op het laatst nog op vrije voeten zijn. Tim en Eleonora lopen tot aan Cesenatico (niet tot aan Ravenna). Met trein en bus gaan zij op zoek naar de laatste sporen van Garibaldi en de zijnen na hun landing aan de verlaten kust. ook gaan zij op zoek naar de iconische status van deze Garibaldi, die zij onderweg tegenkwamen in standbeelden en op plaquettes, alleen of samen met zijn Anita.

In het boek is één kaart opgenomen waar de wandeling op staat aangegeven met enkele andere plaatsen die van belang zijn. Volgens Parks kan de geachte lezer zelf wel gebruik maken van een digitaal kaartje om de details van de wandeling te vinden. Wat ik wel graag had gezien was een afbeelding van de man Garibaldi zelf, gekleed in rood en wit en uiteraard met poncho, als herinnering aan zijn Zuidamerikaanse jaren.

Het boek is een zeer gelukkig huwelijk van wandelen en geschiedenis dankzij de meesterverteller Tim Parks, die regelmatig zijn ironische gevoel van humor laat meespreken. .

Tim Parks
Het Heldenpad.
Te voet met Garibaldi van Rome naar Ravenna
De Arbeiderspers 2021
ISBN9789029542029
(oorspronkelijke titel: The Hero’s Way 2021)

Dit boek ontving ik van de uitgeverij voor een recensie op mijn wandelwebsite.