Hij loopt door het mooie Gaasterland over het heidepad, “net voor camping De Wigwam”. Het is één van de herkenningsmomenten bij het lezen van dit boek van de journalist Caspar Janssen. Hij maakte een wandeltocht door de verscheidene Nederlandse landschappen. Hij maakt gebruik van bestaande wandelroutes, keert terug op zijn schreden, slaat een andere weg in, maakt nog een ommetje, keert later nog eens terug om beter rond te kijken, iemand te spreken, te peinzen, te overwegen te plussen en te minnen. In de jaren 2017 en 2018 maakte Caspar deze tochten door het landschap en hij schreef in die periode miniatuurtjes voor de Volkskrant. Deze miniatuurtjes zijn (na een enkele bewerking) terecht gekomen in dit boek.
Voor Caspar is de wandeling een journalistiek projekt. Hij noemt dat veel wandelschrijvers nauwelijks ingaan op wat zij onderweg aan natuur ontmoeten. Hij zoekt een antwoord op de vraag: Wat is er aan de hand op het platteland, met het landschap, met de natuurgebieden? Op een antwoord te krijgen op die vraag sjouwt hij (stad en) land af, door alle provincies die ons land rijk is en zo veel mogelijk verscheidene landschappen. Hij praat met biologische boeren, boeren die met de natuur meewerken en er niet tegen in, boeren die het roer hebben omgegooid, natuurbeschermers en vogelaars. Velden vol leven en velden vol kaalslag. Hij ontdekt het best bewaarde geheim van Nederland, maar ik zal daar verder niet over uitweiden.
Zo ver ik mij kan herinneren praat hij niet met een agrarische ondernemer die op grootschalige manier bezig is met uitgestrekte velden raaigras en mais, een grasfaltboer of een productieboer. De grote jongens van de agrarische industrie (bijvoorbeeld producenten van krachtvoer) blijven zelf ook buiten beeld, maar hun werk is te tasten wanneer je door ons Nederland wandelt.
De politiek komt aan bod in het boek, met kritiek op het jarenlange beleid van CDA en VVD. Het is met name Henk Bleker, oud-staatssecretaris, die regelmatig genoemd wordt. Geen enkele maal in positieve zin. Verder komen er geen politci (plaatselijk noch provinciaal) aan bod, wel is er een ontmoeting met een oud-gemeenteraadslid van de PvdA.
Caspar kijkt naar en snuffelt aan projecten die het landschap gaan veranderen en verbeteren of is het terug brengen naar een niet meer bestaand verleden? Hij ziet en beschrijft de menselijke grillen die invloed hebben op verandering in het landschap. Hij constateert de plussen en de minnen van dergelijke ondernemingen. Zelf wandelt hij tussen plus en min, heen en weer tussen pessimisme en optimisme.
Tijdens zijn zoektocht werkt Janssen aan zijn talenten als vogelaar om steeds meer te ontdekken en vogels verder te kunnen onderscheiden, planten en mossen neemt hij mee in zijn kielzog. Het deed mij denken aan mijn oom Martin, die onderweg kon uitroepen: ‘een voggeltje!’ en dan sloeg hij zijn handboekje (dat nu in mijn bezit is) op en vertelde wat wij zagen (of hadden kunnen zien).
Dat wandelen door onze Nederlandse landschappen niet zonder gevaar is, blijkt ook uit één van de miniaturen van Janssen. Niet dat hij werd aangevallen door een wolf of een Schotse heilander, een koe dat haar kalf wilde beschermen. Hij werd aangevallen door een dier dat veel schade aanricht in de landschappen, schade aanricht aan schapen en reeën. Hij werd gepakt door een hond!
Flevoland is niet de favoriete wandelprovincie van Janssen. Lange rechte wegen, ook op het Pionierpad (dat recentelijk hernieuwd is). Ook ziet hij dat “de oude economie is populair in Flevoland.” Dat zegt hij in verband met het vliegverkeer bij Lelystad. Als positief punt van de agrarische sector in deze nieuwe provincie valt op te merken dat het percentage biologische landbouw hier het hoogste is van alle provincies (Zeeland bungelt onderaan).
Na de miniatuurtjes in het boek volgt het essay “Het ritme van het landschap”. Hierin schetst Caspar enkele grote lijnen, vertelt hij over zijn balkon-projekt, waar een nieuwe microcosmos ontstaat. Hij gaat kort in op mogelijke scenario’s, waarbij het gaat om de vraag naar ‘vernieuwing’ (edoor middel van techniek) of de vraag naar ‘besparing’. Of is het beter te kijken naar de mogelijkheden waarbij de extensie landbouw mogelijkheden heeft om te wereld te voeden.
Janssen zet de ontwikkeling in een kort historisch perspectief, dan gaat het om de jaren na de Tweede Wereldoorlog, met de hongerwinter in met name het westen van Nederland. De Nederlander Sicco Mansholt (met grote Europese invloed) werkte met de gedachte “nooit meer honger”. Van daaruit werd een Europees systeem gebouwd met grote subsidies (tot op de dag vandaag en de dag van morgen). Mansholt heeft later erkend dat dit niet goed is geweest.
Hij stipt drie mythes aan die van belang zijn om te begrijpen hoe de Nederlandse landbouw zich ontwikkelde (en daarmee de grote invloed op onze landschappen): * nooit meer honger, maar afgezien van de korte jaren van de tweede weredloorlog, maar in de decennia voor deze oorlog was er geen honger; * Nederland moet de wereld voeden, met een groot aandeel voor allerhande erfbetreders; * de landbouwsector is van groot belang voor onze economie, terwijl het in 2018 1,4% van het binnenlands bruto product (bbp) was, waarvan 76% is bestemd voor de export. De hele agrarische keten (landbouw, verwerkende voedings- en genotmiddelen-industrie) kwam in 2018 uit op 6,4% van het bbp. Bij deze cijfers is de milieuschade niet meegerekend.
O ja, waarom noemde ik in het begin Camping De Wigwam? Daar woonde rond 1930 mijn moeder en oom Martin (en de rest van het gezin) toen er nog geen camping was. Huis Nelly op de camping stond er wel. Mijn opa was jachtopziener.
Caspar Janssen heeft een liefdevol boek geschreven, liefde voor vogels en bloemen en planten en landschappen en mensen. Het boek is een zoektocht naar onze landschappen. Lanschappen met plussen en minnen. Soms is het ontmoedigend gezien de teloorgang en de enkele successen. Wanneer de moed je in de schoenen zinkt, leg het boek dan even aan de kant, ga dan maar wandelen. In het spoor van Caspar en houd je ogen en oren en je hart open.
Caspar Janssen – Caspar loopt. Een voettocht door de landschappen van Nederland – Atlas Contact 2019 – 340 pagina’s
Willems Wonderlijke Wandelingen 