Bij de Goudreinet langs de A1 stappen wij over op de auto van Maas en Gijsje en gaan naar het oosten van ons land waar wij de hanzestad Zutphen gaan bewonderen. Aangekomen bij Ben en Clara wordt er gedronken en worden er planten en bloemen en bomen van namen voorzien. Dan legt Ben, onze gids voor vandaag, de plannen voor deze dag uit. Hij is stadsgids en hij zal ons laten zien wat er te zien is.
Daar waar Vispoortplein en Martinetsingel elkaar raken beginnen wij aan onze rondleiding. Martinet was trouwens een predikant in Zutphen die een Catechismus van de Natuur schreef, tot genoegen van vele lezers. In ons kleine gezelschap lopen mensen mee die onderweg bij elk blad en elke knop en elke stam in hun interne encyclopedie duiken om te gaan determineren. Vanaf ons startpunt hebben wij een mooi zicht op de oude muren van Zutphen. Hier stroomde IJssel in aloude tijden vlak langs. Tussen water en muur lag de bleek. We gaan de oude stad en passeren Bij Chiel waar vroeger nog een politiebureau was gevestigd. Wij steken het Kerkhof over en staan voor voor de imposante ingang van de Walburgiskerk. Een kerkgebouw met een enerverend verleden, al was het alleen al vanwege de meerdere branden die in de loop der eeuwen de toren een kopje kleiner hebben gemaakt. We gaan nog niet de kerk binnen maar maken een oversteek naar de Hof van Heeckeren, in 1617 aangekocht door Walraven van Heeckeren (overleden in 1645). Hij maakte van drie stadswoningen een stadspaleis. Een nazaat van hem liet in 1697 de nog steeds bestaande fraaie schelpenkoepel bouwen voor zijn lief. Hij liet daarvoor de Zweedse architect Horleman aanrukken. Door deze koepel kun je nu het complex met fraaie tuin binnengaan (in feite is de koepel de achteringang!). Er zijn niet veel schelpenkoepels in ons land, er is er nog één bij kasteel Rozendael en één bij Paleis Het Loo. Van 1978 tot 2012 was hier gevestigd de Stichting Studiecentrum Rechtspleging (SSR), voor scholing van de rechterlijke macht. Nu vormen de gebouwen een cultuurcluster met onder anderen musea.
Terug naar de kerk (eigendom van de Stichting Oude Gelderse Kerken) waar wij een rondleiding krijgen van Louis die ons boeiend onderhoudt met zijn verhalen. Opvallend was dat in oude tijden het kerkgebouw multifunctioneel was, allerlei bijeenkomsten vonden hier plaats, het was een ontmoetingscentrum, ook door de nauwe banden tussen kerk en overheid. Toen steden als Zutphen en Deventer bloeiden was het westen van ons land nog woest en ledig. Sinds een paar jaar worden hier niet meer elke zondag kerkdiensten gehouden. En dan .. neemt Louis ons mee naar een ossenrode deur waarop staat Geen toegang, maar daar trekt Louis zich niets van aan. Hij steekt een sleutel in het slot en deur zwaait open. Achter deze deur ligt geschiedenis opgestapeld. Dit is de Librije van Zutphen. Hier kwamen de kanunniken van Zutphen om te studeren. Hier lagen de gedrukte boeken aan de ketting. Eeuwen lang is hier gestudeerd en gelezen. In de priode 1561-1564 werd deze lees- en studiezaal gebouwd. Er liggen belangrijke boeken, zoals een eerste druk van Copernicus over de hemellichamen, een eerste druk van een boek van Desiderius Erasmus en een eerste druk van de Statenvertaling van de bijbel. Tussen twee lectrijnen (de oorspronkelijke) staat een kaal bankje. Studeren is hard werken. Geen luie stoel maar een kaal bankje. Momenteel is deze kettingbibliotheek de enige in Nederland en één van de drie in de wereld. Na deze tocht in de boekengeschiedenis gaan we met onze gids Ben nog verder door de kerk. We bekijken een herdenkingsteen voor Willem Baudartius die predikant in Zutphen en tevens was hij één van de vertalers van de Statenvertaling van de bijbel.
Om even terug te keren naar het heden gaan we naar de overkant, ditmaal een ‘deur’ naast de schelpenkoepel. We nemen plaats op een terras en versterken ons en praten verder en luisteren naar onze gids. Dan weer op pad, langs het nieuwe oude gemeentehuis en aan de overkant van de Lange Hofstraat is de Burgerzaal, die wij binnengaan. We zien de opstelling van de gemeenteraad (met een plek voor Dolf Logemann, wandelrouteontwerper) en de plek van de burgermeester (die wij hadden als burgemeester in Leusden). Ook hier krijgen wij verhalen te horen.
Van de Burgerzaal gaan we straat over en slaan de Kuiperstraat in en zoals het bij een kuip betaamt zit er een ronde vorm in deze straat. Van de Kuiperstraat nemen we een doorsteek naar de Wöhrmannhof (met een mooie grote tuin in het midden), genoemd naar de beroemde Zutphense drukker en uitgever die hier gevestigd was. Aan de andere kant van de hof nemen wij hoffelijk afscheid. Via de Bakkerstraat en de Waterstraat komen wij bij Barlheze, waar vroeger de Jodenbuurt was. Ben laat ons een oude muursteen zien, waar vroeger de naam van de bewoner opstond J.J. Israëls. De man was geen jood, maar liet uit veiligheidsoverwegingen toch maar tijdens de oorlog zijn wrakken van de naamplaat aan de muur. Het gezin Van Gelder ligt in struikelstenen in een stoep. Een dwars geplaatste struikelsteen wijst naar iemand die op deze plek niet woonde, maar wel werkte. In de etalage van een joodse antiquair ligt een jad (negentiende eeuws en Russisch). Een groep oud-bewoners van deze straat krijgen een rondleiding van een gids die ook in deze straat heeft gewoond en een reünie heeft georganiseerd. We gaan de plaatselijke bibliotheek in die is gevestigd in de voormalige Broederenkerk, een erfgoed van de Moderne Devotie die vanuit Deventer een belangrijke invloed uitoefende. In de oude kerk klonk het Woord, nu klinkt er in de bieb een overvloed aan woorden. We wandelen langs de voormalige Pettenfabriek van de joodse familie Krukziener, die hier een geautomatiseerde vorm van petten fabriceren had uitgewerkt. Tijdens de oorlog zaten de beide families ondergedoken en na de oorlog spraken de beide broers niet meer met elkaar. Wat was er gebeurd?
Er hoort een synagoge in deze buurt te staan en die is er ook. De synagoge is vlak voor het begin van sabbath nog open (als je een witte draad niet meer kunt onderscheiden van zwarte draad is de duisternis ingetreden is de sabbath op vrijdagavond begonnen). Er worden nog sjoelbijeenkomsten gehouden met mensen uit de wijde omtrek. Deze bijeenkomsten in de orthodoxe sjoel zijn alleen toegankelijk voor joden. Een oudere vrouw legt ons nauwkeurig uit wanneer je joods bent. Afstamming van de joodse moeder en anders niet. Tenzij je bereid bent om na 8-10 jaar studie jood te worden. Mijn zus probeert het nog met een joodse voorvader vijf generaties terug in de familie, maar zij (en ik) maken geen schijn van kans. De dame klimt zelf in de telefoon wanneer een minjan voor een activiteit nodig is, want tien joodse mannen dienen aanwezig te zijn. Om even op adem te komen gaan we naar St. Elizabeth (niet die Britse), waar we in de gezamenlijke ruimte gaan van dit appartementengebouw en doorlopen naar het terras. Daar worden wij bediend, niet door de pastoor, maar door enthousiast personeel. Water, thee, warme chocolade (het kan hier tochtig zijn), citroentaart en wat dies meer zij. In de tuin van Elizabeth ligt een vrouw op een bont kleed in het gras in de zon. Rust en ruimte.
Van de citroentaart gaan we naar het Luthershofje. Dit hofje is in 1851 gebouwd in opdracht van de diakonie van de plaatselijke Lutherse gemeente. In het begin van de tachtiger jaren is het hofje helemaal gerestaureerd. De kleine woningen waren bedoeld voor arme leden van de Lutherse gemeente. Onder de vleugels van de Zwaan konden zij hier leven. Tegenwoordig wonen hier mensen van zekere leeftijd met een éénpersoonshuishouden of een tweepersoonshuishouden.
Na een minibieb bekeken te hebben gaan we staan op een brug (van de Dieserstraat) van waar af wij prachtig zicht hebben op de Berkelpoort. En niet zo maar de Berkelpoort. Of onze gids dit geregeld heeft weet ik niet, maar op de poort staan ballerina’s in wit of rood gekleed.
In sierlijke poses.
Stil.
Stil.
In de zon.
Boven het water.
Mooi.
Een enkele volgeladen fluisterboot vaart onder de Berkelpoort door. Wanneer wij bij de poort zelf aankomen zijn de ballerina’s net afgedaald van de hoogte en stappen zij op de fiets. Wit en Rood dwarrelt door de stad en langs de brokstukken van de oude stadsmuur op de Armenhage. Over de Boompjeswal (inclusief de doorbraak naar de winkel van Mitros) lopen wij langs statige huizen. Over de Spittalstraat en de Adamasingel lopen wij langs geschiedenis en sociale huizenbouw van oude snit, dankzij de David Evekink’s Stichting. Bij de hoek Tadamastraat en Houtwal staan de eerder genoemde ballerina’s weer te stralen op een fietsbrug. Strak afgetekend tegen de blauwe lucht en met applaus van varende gasten op de fluisterende zompen. Nog even en wij zijn terug bij de parkeerplaats onder de bomen. Daar nemen wij afscheid van gastheer en gastvrouw, maar niet nadat wij Anja hebben ontmoet (altijd gezellig).
Het is een prachtige stadswandeling in Zutphen geworden.
Zutphen is een monumentale stad.
De gids is ook monumentaal.
Ook zin in een stadswandeling? Neem dan contact op met Gilde. De gidsen van het Gilde weten de weg.
Zutphen – Stadwandeling – 4/5 kilometer
Willems Wonderlijke Wandelingen 