KUS DE AARDE MET JE VOETEN

Wandelen doe je voor je plezier, toch?!
Een paar uur door de bossen zwerven.
Een vastgelegde route volgen.
Alleen.
Samen.
Op allerlei manieren kun je op pad gaan.
Soms wordt het aangename met het nuttige verenigd, bijvoorbeeld bij een sponsorwandeling.

Deborah de Koning, postdoc onderzoeker aan de Tilburg School of Catholic Theology, heeft haar wandelschoenen aangetrokken om als participerende observant deel te nemen aan enkele wandelingen die staan in het teken van de klimaatverandering. Haar onderzoek werd bekostigd door het Thijmgenootschap¹ en maakte onderdeel uit van het onderzoeksproject over religie en klimaatverandering van de Tilburg School of Catholic Theology. Centraal in het onderzoek staat de vraag: “hoe geven mensen zin in tijden van klimaatcrisis en wat staat daarbij voor hen centraal?” (pagina 17). De Koning kijkt met name naar klimaatwandelingen die in hun rituele functie van verbinding toepassing krijgt op klimaatspecifieke thema’s. Ze maakt in de inleidende hoofdstukken duidelijk dat het in haar boek niet gaat over theologie, maar over praktijken van zingeving met betrekking tot de klimaatcrisis. Ik weet niet of dit de reden is dat zij in haar hele boek het woord ‘god’ consequent met een kleine letter schrijft (tenzij zij citeert).

Bij haar onderzoekende wandelingen en verwerkingen heeft zij gekeken naar intertekstualiteit (hoe de ene tekst [de phone-tekst] de andere tekst [de arche-tekst] citeert), intermaterialiteit (waarbij het ene materiële object het andere materiële object ‘kopiëert) en interperformativiteit (waarin het gaat om de handelingspraktijken). Een voorbeeld van intertekstualiteit in het boek is het gebruik van het ‘Onze Vader’, een oude tekst uit het Nieuwe Testament die op gepakt wordt en is bewerkt tot een ‘Ecologisch Onze Vader’ van de theoloog Cládio Carvalhaes. Deze nieuwe tekst werd gebruikt de liturgie van de Biddag voor Gewas en Biodiversiteit die lopend werd gehouden in Barneveld.

De onderzoeker heeft aan zes klimaatwandelingen in de jaren 2023 en 2024 deelgenomen als participerende observant. De eerste vond plaats in het Utrechtse Groenekan waar zij deelnam aan een activiteit van Climate Fresk. Na een spel in de ochtend werd in de middag een loopmediatie gehouden, een rituele praktijk waarin de verbondenheid (of het interzijn) met de aarde werd gevoed. Deze loopmediatie komt uit een boeddhistische traditie. De tweede wandeling vond plaats in de Bijbelse Tuin van de Johannes de Doperparochie in Hoofddorp. De wandeling werd geïnspireerd door het Zonnelied van de heilige Francisus (naar wie de huidige paus zich heeft genoemd), de pauselijke encycliek Laudato Si’, de Roomskatholieke sociale leer en verhaalfiguren uit de christelijke traditie. De aloude kruisweg vormt hier de arche-performance. De derde wandeling was de grote klimaatmars die in november 2023 in Amsterdam werd gehouden. Deze mars was een initiatief van de ‘Klimaatcrisis Coalitie’. De Koning beklijkt deze mars als een pheno-performance met als arche-performance de religieuze processie. Tijdens deze mars werd de aarde (aardbol) op allerlei manieren meegedragen als een seculiere heilige. In hoofdstuk 6 worden de vierde wandeling (een Scheppingswandeling) en de vijfde wandeling (een Deep Time Walk) en de zesde wandeling ( een Tegentijdse Tocht) samen genomen. Bij deze drie wandelingen speelt de landschapsverbeelding een belangrijke rol. In deze verbeelding spelen herinneringen van mensen en cultuur-religieuze kaders een belangrijke rol. De Koning koppelt dit aan de arche-performance van de pelgrimage en gaat te rade bij het hindoeïsme in India waar de pelgrimage een belangrijke rol speelt. In het daaropvolgende hoofdstuk komen nog een aantal wandelingen voorbij, zoals die van de Groene Moslims (met een wandeling vanuit Soest; aan het gebed deed 20% van de deelnemers mee; van belang is dat de hele aarde het huis van god is), de bosbaden (waarbij je jezelf onderdompelt in het bos door langzaam en bewust allerlei impressies in je op te nemen), de Forest Church (waarbij essentiëel is dat de mens god kan leren kennen door de natuur; de Nederlandse Gereformeerde Kerk te Houten is hierbij betrokken) en futurologisch klimaatwandelcollege (dit maakte deel uit van het festival Maak Plaats; ook hier speelt der landschapsverbeelding een rol, zelfs (post)in apocalyptische zin).

Deborah de Koning geeft tegen het einde van haar boek meerdere perspectieven op de aarde zoals zij die is tegengekomen in de klimaatwandelingen waaraan zij deelnam. De aarde wordt gezien als één van de elementen. Het perspectief van de lijdende Moeder Aarde. De aarde als een podium. De integratie van de mens met de aarde. De aarde als een ontmoetingsplek met god. Dat Deborah nog lang niet uitgekeken is op de materie van zingeving en klimaatcrisis schrijft zij aan het einde, waar zij stelt dat zij graag onderzoek wil doen naar ‘groener rolmodellen’.

Het boek is verluchtigd met meerdere kleurenfoto’s (de arche-intermaterialiteit is het schilderij), de zwartwit foto’s zijn van mindere kwaliteit. De schematische afbeeldingen die zijn opgenomen zijn moeilijk leesbaar, jammer.
Deborah de Koning heeft een boeiend (zij het niet altijd makkelijk leesbaar) boek geschreven waarin de recente opkomst van klimaatwandelingen in een breder perspectief worden gezet.

Deborah de Koning
Kus de aarde met je voeten
Wandelen als klimaatzingeving
uitgeverij Eburon 2024
ISBN 9789463015127
290 pagina’s

Dit boek heb ik ontvangen van de uitgeverij voor een recensie op mijn wandelwebsite.

1. “Het Thijmgenootschap, vereniging voor wetenschap en levensbeschouwing, ^*is opgericht in 1904 en draagt sinds 1947 de huidige naam, geïnspireerd op J.A. Alberdingk Thijm, literator, kunstkenner en cultuurdrager.” Geciteerd uit de colofon van het onderhavige boek, pagina 4. ↩︎